ABŞ-da işsizliyin səviyyəsinin ölçülməsi ilə Əmək statistikası bürosu (ƏSB) məşğul olur. Bu qurum Əmək Nazirliyinin şöbələrindən biridir. ƏSB hər ay işsizliyin səviyyəsi və əmək bazarının başqa parametrləri, yəni müxtəlif sahələrdəki məşğulluq, iş həftəsinin orta davamiyyəti və işsizin işlə təmin edilməsi üçün lazım olan orta vaxt haqqında məlumatlar nəşr edir. Bu göstəricilərin hesablanması üçün ilkin məlumatlar təxminən 60 000 ev təsərrüfatından alınmış sorğunun nəticələrindən ibarətdir.
ƏSB 16 yaşından böyük olan hər bir vətəndaşı aşağıdakı üç qrupdan birinə aid edir:
IQI istehlak səbətinin dəyərində baş verən dəyişiklikləri müəyyənləşdirmək üçün istifadə edilir. Başqa sözlə, əmtəə və xidmətlərin qiymətinin artdığı bir şəraitdə IQI istehlakçının əvvəlki yaşayış səviyyəsinin saxlanılması üçün onun gəlirlərinin nə qədər artmalı olduğunu müəyyən etməyə kömək edir. Lakin bir sıra səbəblər üzündən əhalinin həyat səviyyəsinin qiymətləndirilməsində IQI kifayət etmir. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir.
Birinci səbəb — Istehlak səbətində əmtəə və xidmətlərin qarşılıqlı əvəz olunması. Bir qayda olaraq ayrı-ayrı əmtəə və xidmətlərin qiyməti müxtəlif sürətlə dəyişir.
ÜDM deflyatoru və ya IQI? THE GDP DEFLATOR VERSUS THE CONSUMER PRICE INDEX
ÜDM-un nominal dəyəri cari ilin qiymətləri, real dəyəri isə baza ilinin qiymətləri əsasında hesablanır. ÜDM deflyatoru faktiki olaraq baza və cari ilin qiymətlər səviyyəsinin nisbətini əks etdirir.
Qiymətlərin vəziyyətini müşahidə etmək üçün iqtisadçılar ümumi mənzərəni bütövlükdə eyni cür əks etdirən hər iki göstəricidən istifadə edirlər. Buna baxmayaraq onların arasında müəyyən fərqlər mövcuddur.
Bu fərqlərdən birincisi ondan ibarətdir ki, ÜDM deflyatoru daxili istehsalçılar tərəfindən istehsal olunmuş əmtəə və xidmətlərin qiymət səviyyəsini, IQI isə istehlakçılar tərəfindən alınan əmtəə və xidmətlərin qiymət səviyyəsini əks etdirir. Məsələn, Boeing şirkəti tərəfindən istehsal olunmuş və ABŞ-ın Hərbi Hava Qüvvələri tərəfindən alınmış təyyarələrin qiyməti artarsa bu halda ÜDM deflyatoru da artır. Lakin təyyarə istehlak səbətinin tərkibinə daxil olmadığı üçün IQI dəyişməz qalır.
Istehlak qiymətləri indeksi necə müəyyən edilir? HOW THE CONSUMER PRICE INDEX IS CALCULATED
Əməyin statistikası Bürosu IQI və inflyasiya səviyyəsini müəyyən etmək üçün mümkün qədər daha çox əmtəə və xidmətlərin qiyməti barədə məlumatlardan istifadə edir. Bu göstəricinin necə müəyyən edildiyini aydın başa düşmək üçün sadə bir misaldan istifadə edək. Təsəvvür edək ki, istehlakçılar yalnız iki növ əmtəədən- dönər və qamburqerdən istifadə edirlər. 22.1-ci cədvəldə əməyin statistikası Bürosunun IQI-ni və inflyasiya səviyyəsini müəyyən edərkən yerinə yetirdiyi işlərin ardıcıllığı göstərilmişdir.
Böyük depressiya zamanı, 1931-ci il məhşur amerikan beysbolçusu Beyb Rutun illik gəliri 80 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. Həmin dövr üçün bu məbləğ hətta beysbol ulduzları üçün də fantastik bir rəqəm hesab olunurdu. Amerika Prezidenti olmuş Herbert Huverin illik gəlirinin 75 min ABŞ dolları təşkil etdiyi halda idmançının qazancının bu həddə olmasının nə dərəcədə yol verilən olması haqqında jurnalistin sualına cavab olaraq B.Rut bildirmişdir ki, «Bu il mən ondan yaxşı oynamışam».
Indiki dövrdə peşəkar beysbolistlər B.Rutun 1931-ci ildə qazandığından 10 dəfə, daha yaxşı oyunçular isə hətta 100 dəfə çox qazanırlar. Ilk baxışdan elə görünə bilər ki, beysbol daha gəlirli idman növünə çevrilmişdir. Amma unutmaq lazım deyil ki, bu illər ərzində əmtəə və xidmətlərin dəyəri xeyli artmışdır.
Milli təhlükəsizlik THE NATIONAL-SECURITY ARGUMENT
Əgər hər hansı bir sahə üçün xarici istehsalçılar tərəfindən rəqabət təhlükəsi varsa, azad ticarətin əleyhdarları milli təhlükəsizliyin qayğısına yüksək səviyyədə qalmağa başlayırlar. Bizim misalda Izolandiyanın metallurgiya şirkətləri göstərə bilərlər ki, polad silah istehsalı məqsədi ilə istehsal edilir, azad ticarət isə Izolandiyanı digər mal göndərən ölkələrdən asılı vəziyyətə salır. Əgər müharibə başlayarsa, Izolandiya özünü müdafiə üçün zəruri olan polad və silah istehsalı ilə təmin edə bilməyəcəkdir.
Beləliklə, Izolandiya iqtisadçılarının bir qrupu ölkə prezidentinə aşağıdakı məzmunda hesabat məruzəsi (təhriri mərüzə) göndərirlər:
«Cənab Prezident! Siz ticarət sərhədlərinin açılması haqqında bizə 3 sual vermişdiniz.
Sual: Əgər hökümət Izolandayilılara polad ixracına və idxalına icazə verərsə, bu, metalın daxili bazarda qiymətinə və həcminə necə təsir edəcəkdir?
Cavab: Ticarətə icazə verilən kimi poladın qiyməti dunya qiymətləri ilə bərabərləşəcəkdir. Metalın dünya qiyməti daxili qiymətlərdən yüksək olarsa, axırıncılar yüksələcəkdir.
THE EFFECTS OF A TARIFF
Daha sonra Izolandiya iqtisadçıları xarici kvotanın nəticələrini (ölkəyə hər hansı bir məhsulun idxalının kəmiyyətcə məhdudlaşdırılmasını) nəzərdən keçirməyə başlayırlar. Belə ki, fərz edin ki, hökumət idxal lisenziyalarının məhdud kəmiyyətinin bölüşdürülməsi haqqında qərar qəbul edir. Hər bir lisenziya onun sahibinə Izolandiyaya xaricdən bir ton metal idxal etmək hüququ verir.
Fərz edək ki, beynəlxalq ticarətin olmadığı zaman məhsulun daxili qiymətləri dünya qiymətlərindən yüksəkdir. Sərhədlərin ticarət üçün açılması qiymətlərin dünya səviyyəsinə qədər azalmasına gətirib çıxarır. Şəkil 9.4-də göstərildiyi kimi, daxili təklifin həcmi daxili tələbin həcmindən çoxdur. Onlar arasındakı fərq digər ölkələrdən məhsulun gətirilməsi hesabına ödənilir və Izolandiya polad idxal edən ölkəyə çevrilir.
Məhsul ixrac edən ölkənin üstünlükləri və itkiləri THE GAINS AND LOSSES OF AN EXPORTING COUNTRY
Şəkil 9.2-də Izolandiyanın polad bazarında xarici ticarətin mövcudluğundan əvvəl daxili bazarın qiymətinin dünya qiymətlərindən aşağı olması halı əks olunmuşdur. Hökumət ticarətə icazə verən kimi daxili qiymətlər dünya qiymətləri səviyyəsinədək yüksəlir. Heç bir satıcı qiymətin dünya bazarındakı səviyyəsindən aşağı səviyyəsinə razı olmaz, eləcə də heç bir istehlakçı malını dünya bazarındakı qiymətdən aşağı qiymətə satmaz.