Psixologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Xüsusilə qadınların saç modeli seçərkən tərəddüd etdiyini söyləyirlər. Saç şəklinə görə insanları analiz etmək olar.

Dağınıq Saç: Qadınlarda dağınıq saç modeli özündən əmin, azadlığına düşkün bir qadını əks etdirir. 

Qısa Saçlar: Qısa saçı, daha kişiyə xas quruluşdakı qadınlar istifadə edirlər.

Arxadan Bağlanan Saç: Qadının sevincini göstərir. Bu model, bəzən maraq gözlənildiyini də izah edə bilər.

1. Tez-tez hirslənirlər
Ərköyün uşaqlar çöldə, insan içində və hətta öz evində, tez-tez hirslənər, dayandıq yerdə qışqırmağa və ağlamaya başlar.

2. Əsla təmin olmaz
 Ərköyün uşaqlar əsla sahib olduqlarıyla kifayətlənməzlər və əlindəkilərlə əsla yetinməzlər. Əgər bir uşağın əlində başqa bir şey görsələr, mütləq onu istəyərlər.

3. Heç köməkçi deyil
Heç bir uşaq təmizlik etməkdən xoşlanmaz, amma bir uşaq 4-5 yaşına gəldiyində artıq öz oyuncaqlarını yığışdırmağa, öz ayaqqabılarını yerinə qoymağı öyrənməsi lazımdır. Amma ərköyün bir uşaq bu kiçik işləri belə etmək istəməz.

4. Böyüklərin diqqət mərkəzində olmağa çalışarlar
Yaşına baxmadan, bütün böyüklərin davamlı onlarla maraqlanmasını və onları dinləməsini istəyərlər.

5. Sizi insan içində utandırarlar
 Bəzi vəziyyətlərdə uşağınız sizi istəmədən utandıra bilər, amma ərköyün uşaqlar sizi bilərək və istəyərək insan içində utandırar və diqqəti cəlb etmə adına sizi alçaldacaq davranışlara yol verərlər.

Uşaq psixikasını ən önəmli hissəsi hər yaş dövründə bu yaşa uyğun davranışların düzgün mənimsənilmiş olmasıdır. Bunların içərisində ən önəmli hesab etdiyimiz davranışlardan biri uşaqların tualet vərdişidir. Körpəsi olan hər bir ana uşağının tualetə getmə isdəyini bildirməsini, sidiyini muəyyən müddət tuta bilmələrini,gecələr yatağını islatmamalarını arzulayır və buna olduqca boyük səy göstərir. Tez və ya gec, çox asan və ya çətin də olsa bütün uşaqlar bu vərdişə zamanla öyrəşir. Lakin elə hallar da olur ki, uşaqlar bütün bu vərdişləri öyrənsələr də, düzgün və vaxdinda isdəklərini ifadə edə bilsələr də, günün müəyyən vaxdi, xüsusən də gecələr yataqlarını isladırlar.

Hər birimiz ağlayır və qəlbimizdəki yanğını göz yaşlarıyla söndürməyə çalışırıq. Hesab olunur ki, ağlayanda stress azalır və insan yüngülləşir.

Psixoloq Ceyran Həsənlinin sözlərinə görə, emosional həssas insanlar daha çox ağlayırlar: “Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən olunub ki, insan ağlayan zaman göz yaşları ilə birgə orqanizmdən xüsusi zərərli maddələr xaric olunur. Bu isə bilavasitə stressi azaldır və insanı rahatlaşdırır. Əlbəttə ki, nəticədə sağlamlığa müsbət təsir edir”.

Lakin hədsiz çox ağlamaq zəiflik əlaməti olaraq qəbul edilir. Bu ətrafdakı insanları da qıcıqlandıra bilər. Ümumiyyətlə, insan həddindən çox ağlayırsa, bu hansısa bir psixoloji problemin göstəricisi də ola bilər.

İnsanın az və ya çox ağlaması isə xarakter xüsusiyyəti, yaşadığı həyat şərtləri və s. asılı olaraq dəyişə bilər.

Psixoloq Ruhəngiz Mehmanqızı bildirib ki, gözyaşı terapiyası zarafatyana deyilən bir termin deyil, ağlamağın faydası böyükdür. İnsanlar ayda bir dəfə ağlamaq üçün özlərinə uyğun vaxt və yer ayırmalıdır.

Xarakterin tərifi.İnsanları bir-birlərindən fərqləndirən şəxsiyyətin davamlı fərdi psixi xassələrindən biri də xarak­terdir. Adətən, insanları bir-birlərindən fərqləndirərkən  onların xasiyyətini, xarakterini ön plana  çəkirlər. Bu baxımdan yunanca “xarakter” “möhür”, “naxış” mənasini bildirir. Xarakter bir növ insanın  yalnız özünəməxsus davranış formasını əks etdirir. Onun ən mühüm cəhəti ondan ibarətdir ki, xarakter şəxsiyyətin hər cür  xüsusiyyətlərini deyil, mühüm və davamlı fərdi xüsusiyyətlərinin  məcmuunu özündə əks etdirir.  Digər tərəfdən  xarakteri bir psixi fenomen kimi fərq­ləndirən başlıca cəhət ondan  ibarətdir ki, o həmişə fəaliyyət və ünsiyyət prosesində, insanın onu əhatə edən gerçək aləmə və insanlara münasibətdə təzahür edir. Xarakter həyatda  qaza­nılmış davranış formasıdır. Heç kim anadan  tənbəl və ya işgüzar, gobud və ya mehriban, qəddar və ya humanist, səliqəli və ya pinti, təvazökar və ya xüdbin doğulmur. Bu kimi keyfiyətləri həyat prosesində, tipik şəraitin, təlim və tərbi­yəsinin təsiri altında əldə edir. Həmin əlamətlər həmin insanın  xarakterini təşkil edən tipik əlamətlər kimi formalaşır və tipik şəraitdə dərhal özünü göstərməyə başlayır.

Dırnaq yemə vərdişinə əksəriyyət uşaqlar 3-4 yaşlarından sonra başlayırlar. (Çox nadir olaraq 5 aylıq kimi erkən bir dövrdə rast gəlinə bilər). Uşaqların 33%-də dırnaq yemə davranışına rast gəlinir.Bu nisbət erkən yetkinlik çağına qədər davam edir.

Yetkinlik çağında dırnaq yeyən uşaqların sayı 40-45%-ə qədər yüksəlir. Yəni yetkinlik çağına doğru uşaqların az qala yarısı dırnaq yemə davranışı göstərir. Bunun səbəbi olaraq gənclərin ətrafdan təsdiq görməmələri ilə qiymətləndirilir. Ayrıca dırnaq yeyən uşaqların ailələrinin çoxunda dırnaq yeyənlərə rast gəlinməkdədir. Bunun içində dırnaq yemənin bir təqlid olduğu və böyükləri təqlid etmək surətiylə öyrənildiyi irəli sürülməkdədir. Yetkinlik çağında ictimai təsdiq görənlərin çoxu bu vərdişi tərk edir.

Dırnaq yemək bəzən ayaq barmaqlarını dişləməklə və ayaq dırnaqlarını əl barmaqlarıyla tutma ilə əlaqəli görülür. Ayaq barmağı dırnağının yeyilməsi və dişlənilməsi demək olar yalnız qızlarda rast gəlinir.

Dırnaq yemə davranışının səbəbləri
Dırnaq yemə davranışından çox bu davranışa səbəb olan hadisələri təyin etmək lazımdır.
Bu davranışın altında yatan səbəblər barmaq əmmədə olduğu kimi əksəriyyətlə psixoloji narahatlıqlardır.

İntihar baş verəndə intihar edənin ailəsi və ətrafı şok keçirir və həmişə “ heç ağlıma gəlməzdi, o qədər xoşbəxt görünürdü ki,..” kimi sözlər deyirlər. Ümumiyyətlə hər hansı bir adamın intihar edəcəyini hiss etmək, bilmək çox çətindir, amma onun davranışlarındakı dəyişiklikləri yaxından müşahidə etsək və intihar göstəricilərini bilsək o zaman bunu bilərik; intihar edəni daim izləmək, ən kiçik bir dəyişiklikdə intihar edə biləcəyini fikirləşərək psixoloqla, psixoterapevtlə görüşmək əsas şərtdir.

İntiharın aşağıdakı göstəriciləri qeyd olunub. Unutmayaq ki, insanlar fərqli olduğundan tək bir “intihar tipi adam” yoxdur.

1. Özünə qapanma — Həmin adam heç kimlə münasibət qurmaq istəmir və tək qalmaq üçün əlindən gələni edir. Tamamilə daxilə, içə qapanır. İşdə problemlər, işə gəlmək istəməməsi, məktəbdə aşağı qiymət alması şagirdin məktəbdən qaçma istəyini artırır. Ümumiyyətlə belə adam özünün zövq aldığı işlərlə belə məşğul olmaq istəmir. Bu da həmin adamın ruh halında pozuntunun olmasına işarədir.

2. Bədbinlik — Hamı aradabir özünü yaxşı və pis, xoşbəxt və bədbəxt hiss edə bilər. Amma bir gün həddən artıq xoşbəxt görünür, sabahı gün dərin bir bədbinlik hissi yaşayırsa və ruh vəziyyəti bu qədər tez bir zamanda dəyişirsə bu siqnal işarəsidir. Çox bədbin və neqativ bir davranışdan sonra coşğulu, enejili və pozitiv olması intihar göstəricisi ola bilər. Ola bilər ki, həmin adam intihar etməyə qərar verib və öz durumunu belə həll etdiyi üçün çox sevinir.

3. Həyatdakı travma keçidləri — Qocalmış bir adamda həyat yoldaşından ayrılmaq və ya bir yaxınının ölümü intihar etməsi üçün səbəb yarada bilər. İşini itirmə və ya maliyyə problemlərini həll edə bilməyəcəm düşüncəsi də intihara yönəldici bir vəziyyət ola bilər.

Bu tip alışqanlıqlara ilk əvvəl ruh düşgünlüyünü qaldırmaq üçün üz tutulsa da sonra bu belə olmur.

Artıq bu alışqanlıq get-gedə məcburiyyətə dönür və içməmək əldə olmur. İçmək istəmir, amma bu onu əsəbi edir və aqressiya baş verir nəticədə ətrafa qarşı davranış daha da korlanır. Bu bir neçə dəfə belə davam edəndən sonra alkoqolik artıq içkini atmağı düşünür. İlk əvvəl alkoqoldan qurtulmaq xəstənin istəyilə başlasa da, bundan qurtulmaq üçün tək bu bəs etmir. Amma ətrafın ondan üz döndərməsi alkoqoliki tək başına bundan qurtula biləcəyinə inandırır.

Tək başına alkoqoldan qurtula bilməyən şəxs bir daha ruh düşgünlüyü yaşayır və ehtiyacı olduğu yaxınların yanında olmamalarını, üz döndərdiklərini görmək xəstəni daha da alkoqola tərəf çəkir. Qeyd etmək lazımdır ki, xəstənin istəyilə müalicə yalnız düşünülə bilər, müalicəyə başlamaq üçün xəstəyə yaxınları tərəfindən tam dəstək olunmalıdır.

Ailədə nə baş verirsə versin,əksər hallarda uşaqların həqiqəti bilmək hüququ var. Baş verənləri olduğu kimi qəbul etmək böyüklərin özü üçün çətin olduğu bir anda bunu gərəkdiyi şəkildə uşaqlara necə söyləmək olar…

“İnana bilmədiyiniz, qəbul etmədiyiniz hadisə və hallara uşağin reaksiyasi necə olacaq?“, ”Bunda bizi necə günahlandiracaq?” kimi suallara cavab axtarmaq mövcüd vəziyyətə elə dözülməzdir ki.

Təxəyyül və oyun bir-biri ilə sıx əlaqəyə malikdir. Məktəbəqədər yaş dövründə istər evdə ailə tərbiyəsi, istərsə də bağçada aparılan tərbiyə nəticəsində uşaqların oyun prosesində onların təsəvvür ehtiyatı xeyli artır, yaddaş fəaliyyəti, təfəkkürləri inkişaf edir, uşaqlarda yeni tələbatlar əmələ gəlir. Bütün bunlar isə onların təxəyyüllərinin geniş və məzmunlu xarakter alması ilə nəticələnir.
İstər əvvəlki dövr, istərsə də məktəbəqədər yaş dövrü olsun, ümumiy­yətlə, uşaqlarda təxəyyül oyun prosesində inkişaf edir.
3-4 yaşlı uşaqlarda da belə bir tələbat əmələ gəlir. Uşaq edə  bilməyə­cəyi bir iş görmək istəyir, özünü kiməsə  oxşatmaq, bənzətmək istəyir. Oyun pro­se­­­sində uşaq özünü atın üstündə oturan, at çapan atlıya, təyyarəçiyə, sürücüyə, mü­­əllimə, həkimə bənzədir.