Ərzaqlar kateqoriyası üzrə məqalələr

Qədim misirlilər dörd min il əvvəl arıçılığa başlamışlar. Sonralar bu iş bütün şərq ölkələrində geniş yayılmışdır. Sokrat balı uzun ömrün cövhəri adlandırmışdır. Fironların məqbərələrində bal dolu kuzələr 40 əsr salamat qalmışdır. Bu, balın çox qiymətli məhsul olduğunu göstərir. O, həm mühüm qida maddəsi, həm də dərman kimi tanınır. Ayrı-ayrı bitkilərdən çəkildiyinə görə balın tərkibində bədən üçün lazım olan əksər qida maddələri var. Ona görə də bal yeməklə orqanizmi çatışmayan bir çox zəruri maddələrlə təmin etmək mümkündür. Ən yaxşı bal saf və nisbətən qatı halda olandır. Tünd rəngli, bəzən yaşıla çalan, qaramtıl və iki ildən çox qalan bal keyfiyyətcə yaxşı hesab olunmur.

Ömrünün 50 ilini meyvə-tərəvəzin müalicəvi xassələrini öyrənməyə həsr edən naturopat alim N.Uoker (ABŞ) böyük zəhmət hesabına hazırladığı 149 peseptin böyük əksəriyyətində yerkökü şirəsini birinci cərgədə yazıb. Tərkibi A, B, S, D, Q, J və K vitaminləri ilə zəngindir. Məhz buna görə də yerkökü şirəsi xəstələrin iştahını artırır, həzmolmanı yaxşılaşdırır, dişlərə, saça müsbət təsir göstərir, orqanizmi gümrah hala salır, uşaqlarda boy artımını gücləndirir.

Qarğıdalı yağı çox işlədilən və ucuz yağlar içərisində ən xeyirlisidir. O, mineral maddələrlə, kalium, fosfor, kalsium, maqnezium duzları ilə zəngindir. Bundan əlavə, onun tərkibinə doymamış yağ turşuları omeqa-6 və omeqa-3 daxildir. E vitamini isə onun tərkibində zeytun yağına nisbətən 10 dəfə çoxdur. Qarğıdalı yağı əzələləri möhkəmləndirir, orqanizmin müqavimətini artırır. O, bişirilərkən kanserogenlər əmələ gətirmir, köpüklənmir və yanmır. Bu baxımdan ətin, balığın, tərəvəzlərin qızardılması və pörtlədilməsi üçün yararlıdır.

Balın  spesifik iyi və xoş  dadı olmalıdır. Əgər o, həddindən artıq ağdırsa, onun qənddən hazırlanmasına şübhə ola bilər. Əgər o, tünddürsə, süni də ola bilər. Əgər balın rəngi tünd, ətiri zəif, karamel dadı verirsə, deməli, əridilmişdir. 200S və yüksək temperaturda bal qaşığa sap kimi sarınmış olur. Əgər bal çox durudursa, onda deməli, hələ tam yetkin deyil, tərkibində su çoxdur. Belə bal qaşığa sarılmayacaq, qaşıqdan axacaq. Əgər bal qışda maye halında olarsa, onda güman etmək olar ki, o, odda əridilib.

Səthində köpüyün olması, turşməzə iy və yanmış dad balda qıcqırma nın əlamətlərini göstərir.
Yadda saxlamaq lazımdır ki, yol qırağında satılan balın tərkibində qurğuşun və digər zərərli maddələr ola bilər ki, bunlar bitkilərə tullantı qazlarından düşmüş olur. Yüksək temperatur və birbaşa düşən günəş şüaları bala məhvedici təsir göstərir.
Balın kəskin iyli yerlərdə (balıq, pendir, turşuyyat) saxlandıqda həmin qoxunu özünə çəkir.

Balın kimyəvi tərkibindəki faydalı maddələr onun mənbəyi ilə, yetkinliyi və ilin mövsümü ilə  əlaqədar dəyişə bilər.
Balın tərkibində qlükoza, fruktoza, saxaroza, su, zülali maddələr, azotlu maddələr, fermentlər, fermentlər, üzvi turşular, 30 adda mineral maddələr, vitaminlər (B1,B2, B3, B5, E, K, C) müşahidə olunur.
Balın zəngin kimyəvi tərkibi onu tamamilə müxtəlif, bir-birindən fərqli xəstəliklər zamanı ən qiymətli müalicə vasitəsi kimi müvəffəqiyyətlə işlətməyə imkan verir.

Hazırladı: S. Aytən
Mənbə: İqtisadiyyat qəzeti

Konserv deyəndə, nəzərimizdə qeyri-ixtiyari olaraq konserv bankasına doldurulub bağlanmış müəyyən bir ərzaq növü — ət, balıq, süd, xörək, mürəbbə, şoraba, şirə və sairə canlanır. Müasir dövrdə metal tutumlarda konservləşdirmə həqiqətən sənaye miqyasında yüksək dərəcədə inkişaf etmişdir. Lakin bununla yanaşı qurutma, duzlama, hisləmə və sair konservləşdirmə üsulları da kütləvi hal daşıyır. Bundan başqa, xalq arasında, xüsusən keçmişdə maraqlı konservləşdirmə üsulları mövcud olmuşdur.
Sənaye miqyasında konservləşdirmə üsulu XIX əsrin əvvəllərinə aid kəşfdir. Əti saxlamaq üçün N.Apparın 1809-cu ildə apardığı ilk təcrübələrdən biri belə olur: o, əti deşiyi olan metal qutuya qoyub qaynadır, bişəndən sonra deşiyi lehimləyir və əti qutu ilə birgə bir daha suda qaynadır. Beləliklə, ilk konserv məhsulu alınır.

Hal-hazırda mayonez mətbəxdə ən tez-tez istifadə olunan məhsullardan biridir. Mayonezi salatlarda, ət və toyuq qızartdıqda istifadə edirlər. Mayonezin dadı bizim çoxumuzun zövqünə o qədər xoşdur ki, biz hiss etmədən ondan «süi-istifadə etməyə» başlayırı

Beləliklə, bizim pərəstiş etdiyimiz mayonez xeyirli məhsuldur yoxsa ziyanlı?

Qədim Yunan əfsanələrinə görə, Poseydon və Afina Attika şəhərlərindən birinə öz adını vermək uğrunda mübarizə aparırdılar. Paseydon üç dişli çomağını yerə vuraraq qayada duzlu bulaq yaratdı. Afina isə nizəsini cansız daşlara vuraraq orada zeytun ağacı yetişdirdi. 12 Olimpiya allahı Zevsin qızını alqışladı və şəhər onun şərəfinə Afina adlandırıldı. Beləliklə, həmin dövrdən başlayaraq zeytun ağacları yarandı və artmaqda davam etdi. İnsanlar da artıq 3 min ildən çoxdur ki, zeytunu ləzzətlə yeyir və onun tumlarından alınan yağdan bir çox məqsədlər üçün istifadə edirlər.

Üzüm və meyvə şirəsi acıyanda tərkibində spirt əmələ gəlir. Onu ayırmaq üçün alınan xammalı distillə edirlər. Spirtin qaynama temperaturu mayenin başqa tərkib hissələrinin qaynama temperaturuna nisbətən az olduğundan o daha tez buxarlanır. Ona görə də buxar soyuyarkən kondensasiya nəticəsində spirt alınır. Deməliyik ki, birinci emal nəticəsində təmiz spirt alınmır. Onu bir neçə dəfə distillə etmək lazım gəlir. Bunun üçün xüsusi aparat mövcuddur.
Mürəkkəb çoxkublu distillə aparatını ilk dəfə 1817-ci ildə Pistorius təklif edib. Onun distillə prinsipi sonralar başqa tədqiqatçılar tərəfindən xeyli təkmilləşdirilib.

Vəzəri bitkisinin tərkibində orqanizm üçün lazım olan faydalı maddələr olduğundan ona sağlamlıq göyərtisi adı vermişlər. Onun mikrob əleyhinə təsiri məlumdur. Vəzəri bağırsaqların fəaliyyətinin, tənəffüs sisteminin tənzimlənməsində xeyirlidir. O, orqanizmdən zərərli maddələri çıxarır, bədənə sərinlik gətirir. Vəzərinin sidikqovucu, tərqovucu təsiri də məlumdur. Bu göyərtini şəkərli diabet xəstələrinə yeməyi məsləhət görürlər.

Ulu Tanrının xəlq etdiyi bəndələrinə töhfələri arasında duz və çörək xüsusi yer tutur və müqəddəslik nümunəsi sayılır. Xörək duzu bəşər övladına çox qədimlərdən məlumdur. İnsanın onunla tanışlığının tarixi yeddi min ildən çoxdur. Dünyanın ədəbi abidələrindən hesab olunan "İliada«nın və „Odisseya“nın müəllifi, qədim yunan şairi Homer duzu müqəddəs substansiya, yəni, bütün cisimlərin və hadisələrin ilk əsasını təşkil edən maddə adlandırmışdır.
Qədim yunan filosofu Platon isə demişdir ki, duz allahların xüsusi qiymətləndirdiyi maddədir. Duza dini mərasimlərdə, ayrı-ayrı şəxslər və dövlətlər arasında müqavilələr bağlanan zaman xüsusi önəm verilmişdir. Bu kimi hallar bütün dövrlərdə və ölkələrdə baş verdiyindən onları bütün bəşəriyyət üçün ümumi sayılan ənənələr hesab etmək olar.