Tarix və politologiya kateqoriyası üzrə məqalələr

Hakimiyyətə gələn faşist qüvvələri addımbaaddım dünyanı yeni müharibəyə sürükləməyə başladılar. 1933-cü ildə Hitler iri dövlətlərdən əlindən alınmış müstəmləkələri geri qaytarmağı tələb etdi. Elə həmin ildə İtaliya və Almaniya Millətlər Cəmiyyətindən çıxdılar. Almaniya ciddi surətdə silahlanmağa başladı. 1934-cü ildə alman faşistləri Avstriya kansleri Dolfusun və Yuqoslaviya kralı Aleksandrın öldürülməsini təşkil etdilər. İri dovlətlərin etirzlarına baxmayaraq Hitler 1935-ci ildə ümumi hərbi mükəlləfıyyəti bərpa etdi. Hərbi hava və dəniz donanması qurmağa başladı. Həmin ildə alman silahlı qüvvələri Versal müqaviləsi əsasında hərbisizləşdirilmiş Reyn zonasına daxil oldular,

1929-1933-cü illərdə dünya iqtisadi böhranı faşizm hərəkatının inkişafında dönüş mərhələsi oldu. Faşist dövlətləri iqtisadi böhrandan çıxmaq yolunu iqtisadiyyatı hərbiləşdirməkdə gördülər.
İtaliya faşist hökuməti hələ 1927-ci ildə elan etdiyi «korporativ dövlət» proqramını həyata keçirməyə başladı. 19301934-cü illər sözügedən proqramın həyata keçirilməsində mühüm mərhələ oldu. İqtisadiyyatın bütün sahələrinə müvafıq olaraq sahibkarları, həmkarlar ittifaqlarını və bütün zəhmətkeşləri öz sıralarında birləşdirən 22 korporasiya yaradıldı. Korporativ sistemin yaradılması ölkə iqtisadiyyatına dövlət nəzarətini gücləndirilməyin səciyyəvi forması idi.

Gənc türklər hərəkatının rişələri XVIII əsrin inqilabı sonları və XIX əsrə gedib çıxır. O, öz başlanğıcını   Böyük   Fransa   inqilabının   təsiri ilə Türkiyədə meydana çıxan Tenzimat hərəkatından götürmüşdür.
Avropadakı burjua hərəkatı ilə tanış olan türk ziyalıları və tələbə gənclər Türkiyədə də konstitusiyalı quruluşa keçilməsini zəruri hesab edirdilər. Onlar 1865-ci ildə «Yeni osmanlılar cemiyyeti» yaratdılar. Onun yaradıcıları görkəmli edib olan İbrahim Sinasi və yazıçı-dramaturq Namiq Kamal olmuşdu. Lakin tezliklə «Yeni osmanlılar» cəmiyyətinin fəaliyyətinə son qoyuldu. Təşkilatın bir çox üzvləri həbs edildi, qalanları isə xaricə getməyə məcbur oldular.

İran əsarətində olan Cənubi Azərbaycan türkləri   «məşrutə» inqilabının   ön sıralarında gedirdilər. 1905-ci ilin dekabrında demokratik ruhlu ruhanilər daxil olmaqla kütlələrin izdihamlı çıxışları Cənubi Azərbaycanın şəhərlərində öz əks-sədasını tapdı. Təbrizdə, Ərdəbildə, Xoyda, Zəncanda və b. şəhərlərdə etiraz nümayişləri başlandı, bazar və dükanlar bağlandı. 1906-cı il sentyabrın 20-də bir dəstə ruhani Təbrizdə İngilis konsulluğunda bəstə oturdu, Fəhlələr, sənətkarlar, tacirlər, milli burjuaziya nümayəndələri, xırda və orta ruhanilər, şəhər yoxsulları, müəllim və şagirdlərdən ibarət minlərlə adam isə Təbrizin «Samsam xan» məscidində bəstə oturdu. Şəhərdə tətil, mitinq və etiraz çıxışlarının ardı-arası kəsilmirdi.

XX əsrin ümumdünya faciəli hadisələrindən biri də faşizmin meydana gəlməsidir. O, birinci dünya müharibəsindən sonrakı inqilabi dəyişikliklərin alternativi, bir sıra ölkələrdə burjua demokratiyasından siyasi irticaya keçməyin təzahürü və mühafızəkar ekstremizmin ən sağ variantı idi. Onun ideologiyasını irqçilik, millətçilik, sosial bərabərlik kimi populist prinsiplər təşkil edirdi. Faşistlər milli marağı siniflərin və fərdlərin marağından üstün tuturdular. Köhnə millətçilikdən və mühafizəkarlıqdan onları fərqləndirən əsas cəhət təkcə güclü dövlət ideyası deyil, cəmiyyətə tam yiyələnmiş totalitar dövlət yaratmaq idi. Faşizmin ilk təşkilatları Almaniya və İtaliyada yaranmışdı. Almaniyada o, nasist, İtaliyada isə faşist adlandırılırdı.

1990-cı ildən bəri kommunizm terminini insanlar çox az hallandırırlar. Xüsusilə də, kommunist rejimdən, ya da kommunist təhlükədən danışdıqda insanlar bunu çox qəribə qarşılayırlar. Məntiqləri belədir ki, kommunizm tarixin bir mərhələsi idi ki, gəldi keçdi. Bu haqda danışmağa ehtiyac yoxdu. Ancaq kommunizmi sadəcə gəlib keçən tarixi bir mərhələ kimi qəbul edən insanlar əslində hadisələri səthi qiymətləndirməklə çox bəsit dünyagörüşə sahib olduqlarını sübut edirlər.

“İndiki zamanda kommunizmdən danışmağın yerimi var, kommunizm artıq bitmişdir.” Bu cümlələri quran insanlardan həqiqətən də şübhə duyuram. Ya onlar həqiqətən də yuxarıda qeyd etdiyim kimi, çox səthi dünyagörüşə sahibdirlər, ya da ki bu insanlar hələ də mövcud olan qeyri-qanuni kommunist təşkilat tərəfdarları və onun gizli dəstəkçiləridir ki, gizli təbliğatlarla öz çirkin hədəflərinə çatmaq üçün dünyanı məhv etməyə çalışırlar.

Konfliktin əsas formaları aşağıdakılardır:

• Sosial konfliktlər. Sosial konfliktlər cəmiyyət daxili ictimai münasibətlər sisteminə aid edilən fenomendir. Sosial konflikt mənafe naminə qarşı tərəflərin, insanların, sosial qrupların və ya ictimai qüvvələrin fikir müstəvisindəki ziddiyyəti, «soyuq» qarşıdurması və fiziki mənada toqquşması deməkdir. Lakin, sosial konfliktə verilən bu tərif yəqin ki, onun mahiyyətinin bir tərəfini işıqlandıra bilər. Bunu nəzərə aldıqda tərif belə bir şəkil alır: Sosial konflikt mənafe naminə qarşı tərəflərin, insanların, sosial qrupların və ya ictimai qüvvələrin sosial bərabərsizlik zəminində əmələ gələn narazılıqlarının  fikir müstəvisindəki ziddiyyətə, «soyuq» qarşıdurma və fiziki mənada toqquşmaya transformasiyası deməkdir.

İdeologiya termini elmdə XVIII-XIX əsrin əvvəllərində işlədilir.  Bu anlayışa ilk dəfə fransız alımı Destyut  de Frasinin “ Düşünmək qabiliyyəti haqqında etüdlər” adlı kitabında rast gəlinir. İdeologiya termininin bir neçə tərifi vardır. Onlardan biri belədir:
İdeologiya ictimai təfəkkürün formasıdır. O, siyasi, hüquqi, diini, fəlsəfi, mənəvi, bədii baxışlar və ideyalar sistemidir.
Digər tərif isə: ideologiya bu və ya digər insan qrupunun hakimiyyət iddialarını əsaslandıran və buna müvafiq olaraq ictimai fikri öz mənafelərinə tabe etdirməyə çalışan müəyyən doktrinadır. İctimai reallığı əks etdirən bütün baxışlar, nəzəriyyələr ideologiya rolunu oynaya bilməz.İdeologiya sistem şəklinə salınmış elmi nəzəriyyədən fərqlənir.

İtalyan sözü olan «faşizm» (mənası «dəstə», «birlik» deməkdir) bütün dünyada antipatiya doğuran termindir. Tarixdən də məlum olduğu kimi faşizm 1919-cu ildə İtaliyada yaranıb və 1922-ci ildə hakimiyyətə gələn Benito Mussolininin adı ilə bağlıdır. Mussolininin ideyalarını sonralar bütün dünyanı lərzəyə salan alman faşizminin rəhbəri Adolf Hitler davam etdirib.

Faşist rejimi II Dünya müharibəsindən sonra da mövcud idi. Bu rejim Portuqaliyada yalnız 1974-cü ildə, İspaniyada isə 1975-ci ildə ləğv olunub. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra bəzi Avropa ölkələrində yaranan neofaşizm (yeni faşistlər) isə bu gün də real təhlükə olaraq qalır.

Kemp-Devid danışıqları seriyası 1967-ci il Misir-İsrail müharibəsinin Qahirə üçün ağrılı nəticələrini aradan qaldırmaq yönündə səylərin davamı kimi ortaya çıxdı. Danışıqlar əvvəlcə Misirlə İsrail arasında gedirdi. Misir prezidenti Ənvər Sədatın İsrailə getməsindən sonra onun uğuruna ümidlər xeyli artdı, amma vasitəçilərin olmaması danışıqların gələcəyini böyük sual altına alırdı. Belə bir vəziyyətdə ABŞ prezidenti Cimmi Karter danışıqları "ölü nöqtə«dən qaldırmaq üçün Ənvər Sədatı və İsrail baş naziri Menehem Beqini Merilenddəki iqamətgahına — Kemp-Devidə dəvət etdi.

Kemp-Devid razılaşmalarının bazasını təşkil edən birinci sənəd 1978-ci il sentyabrın 17-də imzalandı. Bu, ərəb və yəhudi dövlətləri arasında imzalanmış ilk çərçivə razılaşması idi. Sənəd İsrail qoşunlarının 3 il ərzində 1967-ci il sərhədlərinə çəkilməsini, ərəb qaçqınlarının öz torpaqlarına qaytarılmasını nəzərdə tuturdu. Misir ABŞ-dan alacağı hərbi-texniki yardım müqabilində İsrailin müstəqilliyini tanımağı vəd edirdi. Bununla İsrailin müsəlman dövlətlərinin birgə blokadasından çıxması yönündə ilk addım atıldı. Misiri Kemp-Devid sülhünü imzalamağa vadar edən ciddi səbəblər vardı.