Ərzaqlar kateqoriyası üzrə məqalələr

Yağ: başa bəla
Mütəxəssislərin fikrincə, hər bir insan gün ərzində 100 qramdan artıq yağ qəbul etməlidir. Qəbul edilən yağın 60 faizi isə mütləq kərə yağı olmalıdır. Çünki onun tərkibi insan orqanizmi üçün lazım olan A, E, D vitaminləri ilə zəngindir. Ancaq yağı normadan artıq qəbul etmək də bədənə mənfi təsir göstərə bilər.

Yağlı yeyək, yoxsa yavan?
Həkim-qastroenteroloq Gülçöhrə Müslümovanın dediyinə görə, yağdan ifrat dərəcədə istifadə həzm və mədə-bağırsaq sisteminin pozulmasına, ishalın əmələ gəlməsinə şərait yaradır: «Kərə yağının tərkibində insan orqanizmi üçün faydalı olan mineral maddələr, vitaminlər var. Bu səbəbdən də yağdan tamamilə imtina etmək düzgün olmaz. Ancaq kərə yağından həddən artıq istifadə də orqanizm üçün zərərlidir. Xüsusilə də keyfiyyətsiz kərə yağlarından.

Keyfiyyətsiz kərə yağlarından istifadə zamanı mədədə ağrılar, mədə bulanması kimi hallar müşahidə olunur. Həzm prosesi düzgün getmədiyi üçün mədədə göynəmələr, ağırlıq ortaya çıxır. Zərərli yağlardan istifadə nəticəsində yaranan mədə-bağırsaq xəstəlikləri zamanı xəstədə ilkin olaraq mədə bulanması, epiqastral nahiyədə ağrılar, iştahsızlıq və halsızlıq kimi hallar müşahidə edilir. Bir müddət sonra isə xəstənin vəziyyəti ağırlaşır və daha ciddi problemlər ortaya çıxır. Ağır yeməklər yeyəndə mədədə kəskin ağrılar baş qaldırır».

Meyvə və giləmeyvəni açıq havada, günün altında,yaxud da duxovkada qurutmaq lazımdır. Meyvə tez qurusun deyə ələkdən,tabağdan, sinidən və başqa iri, eyni zamanda yastı əşyalardan istifadə edirlər. Kisələrin üstünə də meyvə sərmək olar. Gecələr meyvə sərilmiş çərçivələri üst-üstə yığıb kisə, çuval, kağız ilə örtürlər ki, şeh düşməsin. Meyvə çürüməsin deyə əvvəlcə duzlu suya salıb sonra qurudurlar. Meyvə və giləmeyvəni sapa düzüb gün düşən yerdə, mismardan asmaqla da qurutmaq olar. Meyvəni duxovkada qurudarkən onu tavaya düzməyib, birbaşa duxovkanın içərisində sərilmiş samanın, quru otun üstünə düzmək lazımdır. 

Alma-armud qurusu
Adətən almanın yayda və payızın əvvəlində yetişən növünü qurudurlar. Armudun da yumşağını, tez dəyib yetişənini qurudurlar. Almanı, armudu yuyur, xırdasını bütöv, irisini iki, yaxud dörd yerə bölüb qurutmaq məsləhətdir. Meyvəni qabıqlı da qurutmaq olar. Almanı halqa-halqa doğrayır, yaxud iki bölürlər. Sonra alma,armud ayrı-ayrılıqda qurudurlar. Meyvələr quruduqdan sonra çürüyüb qaralmasın deyə qabaqca soyulub doğranmış almaları üç dəqiqə müddətində 1,5 faizli duzlu suda saxlayırlar(1 vedrə suya 150 qram duz). Alma və armudu duxovkada 85 dərəcə istilikdə qurudurlar. Bu zaman hər iki saatdan bir meyvəni duxovkadan çıxarıb o üz-bu üzə çevirmək lazımdır. Meyvə quruyana yaxın duxovkanın istiliyini(50-55 dərəcəyədək)azaldırlar. Almanın qurumasının əlamətini belə təyin edirlər:alma qaxından birini götürüb sıxırlar, əzilmirsə, deməli qurumuşdur. Armud isə quruduqdan sonra yumşaq və elastik olmalıdır.

Bu məhsulun 200 dən artıq növü vardır. Qədim zamanlardan bəri bu məhsulu dərman bitkisi kimi istifadə edirdilər. Belə ki, lobyanın tərkibində, insan orqanizminin normal fəaliyyəti üçün lazım olan bütün komponentlər vardır.

Bu məqalədə sizə lobyanın arıqlamağa kömək olan xüsusiyyətlərindən məlumat verəcəyik. Tərkibi karbohidratlarla çox zəngin olduğundan, bir çox pəhrizlərdə bu məhsulun rasion üçün məsləhəhət görülməməsinə baxmayaraq, yaxın zamanda aparılan araşdırmalar bəlli etmişdir ki, lobya, əksinə karbohidratlar üçün blokator rolunu oynayır. Məhz bu səbəbə görə bir çox dietoloqlar lobya haqqında fikirlərini dəyişdi və onu bir çox pəhriz menyusuna aid etməyə başladılar.

Lobyanın mikroskop altında görünən xeyirli xüsusiyyətləri
Beləliklə, lobya kifayət qədər qidalı və doyumlu məhsul olduğundan, arıqlama periodunda sizə aclıq hissi keçirtməməyə kömək olacaq. Bunun səbəbi odur ki, tərkibində olan çətin karbohidratlar, bağırsaqda şişərək gec həzm olunur və bununla siz uzun zaman aclıq hissi keçirtmirsiniz. Həmçinin lobyanın tərkibində yavan zülallar vardır ki, o, sağlam çəki korreksiyası üçün vacib komponent sayılır.

21 ci əsrdə bəşəriyyəti nüvə müharibələrindən, qlobal istiləşmədən, neo buz dövründən, terrorizmdən təbii və s. bu kimi süni fəlakətlər qədər təhlükə altına qoyan daha bir fəlakət var. Bu fəlakətin adı geni dəyişdirilmiş qida məhsullarıdır.

Əvvəlcə bu məhsulların necə yarandığını anlamaq lazımdır. Geni dəyişdirilmiş məhsullar (davamda: GMO) gen mühəndisliyi sayəsində ortaya çıxmışdır. Bu proses zamanı bir cinsdə olan bir gen digər bir cinsin DNT-sinə injekt edilir və bununla trans-gen cinslər əmələ gətirilir. Bu cinslər tamamilə süni olduğu üçün ətraf mühit və ekosistem üçün də zərərli olur. Burada məqsəd bir cinsdə olan bir özəlliyin digər cinsə də verilməsidir.

Məsələn əqrəbdə olan bir gendən qarğıdalının, lobyanın, müxtəlif meyvələrin soyuğa davamlılığını artırmaq üçün istifadə olunur. Bu kimi metodlar Amerikada, Kanadada, Avropada çox geniş yayılıb və dövlət tərəfindən dəstəklənir. Çünki alınan yeni cins məhsul soyuğa, həşəratlara və gəmiricilərə davamlı olur. Bu səbəbdən məhsulda itki çox aşağı olur və eyni zamanda məhsuldarlıq da artır.

Şimaki Amerika əhalisinin 90%-i bu kimi məhsullarla qidalanır. Bu işlə dünyada Monsanto, Du Pont, Dow Chemicals, Syngenta və Bayer kimi iri korporasiyalar məşğul olur. Təbii ki onlar həm də tanıdığımız ən böyük dərman istehsalçı korporasiyalardır ki bu da təsadüfi deyil. Bir GMO toxum inkişaf etməsi üçün müxtəlif sektisit və pestisitlərə ehtiyacı var. Fermer misal üçün Monsantodan aldığı bir toxumu yetişdirmək üçün elə Monsantodan da müvafiq pestisidlər almalıdır.

Dünyada insanların böyük əksəriyyəti inək südünə nisbətən keçi südündən daha çox istifadə edirlər. Bütün dünya üzrə 440 milyondan artıq keçi təxminən 4,8 milyon tona yaxın süd verir.

Orta Asiya, Şimali Qafqaz və Krımda keçi südündən istifadə geniş yayılıb. İtaliya, Yunanıstan və Yaxın Şərq əhalisi də keçi südündən çox istifadə edir. Bütün dünya üzrə istehsal olunan südün 72%-i məhz keçi südüdür. Keçi südü tərkibinə və müalicəvi əhəmiyyətinə görə həmişə birinci yerdə olacaqdır.

Keçi südünün 11 üstünlüyü 
1. İnək südündən daha yüngüldür.

2. Tez həzm olunduğu üçün uşaqlar və xəstələr üçün alternativ qida məhsuludur.

3. Mədədə selik əmələ gətirmir. Tərkibində mürəkkəb zülallar yoxdur və bu da allergiya və astmadan əziyyət çəkən xəstələr üçün çox xeyirlidir.

4. Keçi südündə digər ev heyvanlarının südündəkindən daha çox xlor, flüor və silisium var.

5. İnək südü gec həzm olunur və mədədə böyük çürüntülər yaradır. Keçi südü isə xəfif çürüntü yumaqları əmələ gətirir və buna görə daha tez və daha asan həzm olunur.
İnək südü 10%, keçi südü isə cəmi 2% çürüntüdən ibarətdir.

Bu siyahıda ən ön sırada yer alan giləmeyvə — hər birimizin çox sevdiyi çiyələkdir. Bu giləmeyvə, dadı, ən əsası isə qoxusuna görə çoxlarının ən sevimli meyvəsidir. Lakin bu giləmeyvə bir tək qoxusu və dadı ilə deyil, orqanizm üçün çox xeyirli və lazımlı vitamin və mikroelemtlərlə zəngin olduğu üçün çox faydalı meyvələr sırasına daxildir.

İlk olaraq,nəzərinizə çatdırırıq ki, çiyələyin tərkibində insan orqanizmi üçün çox lazımlı antiksidantlar və bir sıra vitaminlər vardır. Bunlar: A, B, E, H və PP qrup vitaminləridir.

Cəmi 100 qr çiyələk, orqanizmin gündəlik C vitamininə olan tələbatı ödəyə bilir.

Bundan əlavə çiyələk — selülloz, fol turşusu, kalsiy, dəmir, fosfor, ftor, sink, brom, xlor, natriy, kaliy, marqanes və bir sıra digər mikroelemntlərlə zəngindir. Xeyirli xüsusiyyətlərinə görə bu giləmeyvə qreypfrut, alma, portağal, moruq və pomidor kimi xeyirli məhsulları geridə qoya bilir.

Xeyirli xüsusiyyətlərinə həmçinin onun iştah artırması və həzm sisteminə yaxşı təsiri də aid edilir. Həmçinin çiyələk arterial təzyiqi aşağı salma qabilliyətinə malikdir və ürək-damar xəstəlikləri zamanı xeyirlidir. Bu giləmeyvə — susuzluğu yatırır, eyni zamanda sidikqovucu və tərqovucu effektə malik olub, zəngin kimyəvi tərkibə malik olduğu üçün qocalma prosesini zəiflədir və əhvalı yüksəldir.

Dənli bitkilərə aid olan bu məhsulun tərkibində, insan orqanizminin ehtiyac duyduğu bir çox mikroelemt və vitaminlər var.

Bunlara: sink, dəmir, kalsiy, marqanes, fosfor, selen və kaliy mikroelmentləri, PP, E və B qrup vitaminləri aiddir. Həmçinin düyü, tərkibində çətin karbohidratlar olan məhsullar arasında lider sayılır. Bu karbohidratlar, əzələ kütləsində yığılan uzunmüddətli enerji axınını təmin edir.

Bir dəfə də olsa artıq çəkidən azad olmaq istəyən hər bir insan, düyünün nə üçün xeyirli olduğunu bilir. Pəhrizlərdə istifadə olunan bu məhsul, effektivliyindən əlavə düyü həmçinin təmizləyici xüsusiyyətə malikdir. Məhz bu xüsusiyyətlər, ağır xəstəlik və uzunmüddətli aclıqdan sonra, iştahı bərpa edir. Bu məhsul həmçinin, yuxunu normallaşdırır və süd verən analarda laktasiyanı gücləndirir.

1. Qəhvəni xüsusi peşəkarların olduğu məkandan alın. Çünki belə yerlərdə həm qəhvənin keyfiyyətinə təminat verilir, həm də seçim zamanı peşəkar məsləhəti olur. Ona görə də təsadüfi yerlərdən qəhvə almayın!
2. Atalar yaxşı deyib: «Ucuz ətin şorbası olmaz». Bunu qəhvəyə də aid etmək olar. Əgər sizə ucuz qiymətə qəhvə təklif etsələr və keyfiyyətini tərifləsələr inanmayın!
3. Seçim edərkən qəhvənin etiketinə (malın üstünə yapışdırılan yarlıq) diqqət yetirin. Unutmayın ki, firma istehsalı olan qəhvənin etiketində qəhvənin istehsal olunduğu ölkə, rayon və dənələrin qovurulma hərarəti mütləq göstərilir. Axı qəhvənin qovurulduğu hərarət onun dadına və qiymətinə təsir edir. Belə ki, çox qovurulmuş qəhvənin acılığı az, qiyməti isə ucuz olur.

Qida məhsulları içərisində ətin konservləşdirilən növləri xüsusi çəkiyə malikdir. Ət konservləri müxtəlif çeşidlərdə olur. Ən geniş yayılan ət konservləri mal, donuz, qoyun, quş ətindən hazırlanır və realizə olunur. Bundan əlavə sağlamlıq problemi olan insanlar üçün dietik, heyvan və süd məhsullardan hazırlanan konservlər də istehsal olunur. 

Ət konservlərinin keyfiyyətini orqanoleptik dadımların, fiziki-kimyəvi analizlərin və lazım gəldikdə mikrobioloji analizlərin nəticələrinə görə təyin edirlər. Həmçinin, konservlərin qablaşdırılması da qiymətləndirilir. Bu çeşid ət konservlərini araşdırarkən etiketdəki məlumatlara, markalanmasına, qabın səthində mümkün ola bilən defektlərə, pas ləkələrinə, lehimlərin yığıntı ölçülərinə, rezinin, yaxud pastanın vəziyyətinə diqqət yetirirlər.

Qabların daxili səthində sterilizə zamanı göy rəngli ləkələr əmələ gələ bilər. Şüşə bankalarda isə dəmir sulfidin tünd rəngli təbəqəsi əmələ gələ bilər. Bu təbəqə ziyansızdır. Lakin konservlərin xarici görünüşünü korlayır. Konservlərin keyfiyyətini təyin edərkən ilk növbədə qabın vəziyyətinə, etiket və markalanmaya diqqət yetirilir. Bu zaman dəmir bankalar təmiz olmalı, deformasiyaya uğramamalı, cızıqsız, tikişi bütöv olmalı, dibi və qapağı düz olmalı, qabarmamalıdır.

Xama süd turşusunu qıcqırdan streptokokklar, qaymaq və ətir əmələ gətirici bakteriyaların qarışığından hazırlanan maya ilə yetişdirməklə hazırlanır. Xamanın rəngi ağ, yaxud açıq sarı çalarlı olmalıdır. Xamanın pəhriz, kəndli, aşxana, ev, yağlı, həvəskar kimi çeşidləri vardır.

Əsas xamanın tərkibinə, keyfiyyətinə, istehsal tarixinə və saxlanma müddətinə fikir vermək lazımdır.

Xama istehsalı üçün yağlılığı normalaşdırılan qaymaq 92-95 dərəcə C-də pasterizə edilir. 60-70 dərəcə C-də hemogenləşdirilir və 18-22 dərəcəC-yə qədər soyudulub, üzərinə 1-5% miqdarında əvvəlcədən hazırlanan maya əlavə edilir. Maya vurulan qaymaq ilk 3 saat ərzində hər saatdan bir qarışdırılır və 15-20 saat turşudulur. Xamanın turşuluğu 65-75 dərəcə olduqda, 2-4 dərəcəyə qədər soyudulur və tam yetişənə qədər saxlanılır.